Аб існаванні асобнага двару Мнішкаў ў Вялікай Бераставіцы
ўпершыню нам паведаміла польская даследчыца Аліна Барчык ў сваёй манаграфіі,
прысвечанай роду Мнішкаў і іх рэзідэнцыям на тэрыторыі Рэчы Паспалітай ў ХVІІ – ХVІІІ ст.
Мнішкі – польскі магнацкі род чэшскага паходжання. Мелі ўласны герб Сяміпер’е (Herb Konczyc). З
1661 па 1774 гады яны валодалі Вялікай Бераставіцай і навакольнамі вёскамі.
Сярод выбітных прадстаўнікоў гэтага рода выдзяляецца Юзаф Вандалін Мнішак (1670
– 1747), маршалак вялікі каронны і кашталян Кракаўскі, ўладальнік Вялікай
Бераставіцы з 1694 г.
З
карэспандэнцыі маршалка Ю.В.Мнішка да сваёй жонкі Канстанцыі Тарла за 1726 год
стала вядома, што ён наведаў Вялікую Бераставіцу 19 верасня, калі прыязджаў на
сейм у Гродна. Наша мястэчка яму спадабалася, але Бераставіцкі двор не здолеў
прыняць маршалка на должным узроўні. Тады Юзаф Вандалін застаўся на некалькі
дзён у Бераставіцы, каб навесці парадак у мястэчку. Ён распарадзіўся аб
ўзвядзенні новага двару ў Бераставіцы насупраць старога двару Хадкевічаў. Так,
у 1726 – 1728 гг. каля старога касцёла Звеставання Панны Марыі ўзнік новы двор
– сядзіба Мнішкаў. Быў узведзены з дрэва гасцінны дом для адпачынку і невялікая
канюшня. Уваход у сядзібу пачынаўся з вуліцы Луненскай (зараз вул.
Дзяржынскага, дзе былы двор Мнішкаў займае Бераставіцкі масласырзавод) каля
старога касцёла. На той час касцёл быў
драўляны, пабудаваны Хадкевічамі ў 1615 г. Галоўны фасад касцёла быў накіраваны
на новы двор Мнішкаў і стаў часткай сядзібы. Месцапалажэння новага двару Юзаф
Вандалін выбраў сам – на супрацьлеглым берагу ракі Бераставічанцы, бо прывы
бераг ракі быў заняты старым дваром Хадкевічаў. Мнішак Ю.В. іх двор бярог у
першасным выглядзе. З цягам часу паміж старым і новым дварамі быў узведзены
драўляны мост. У XVIII ст. рака ў мястэчку Бераставіца была
вельмі вузкая і асноўны мост, які вёў у мястэчка з боку Гродна, ужо існаваў.
Пры Ю.В.Мнішку быў пабудаваны другі мост у Бераставіцы, праз які маршалак з
жонкай прыязджалі ў сваю сядзібу на адпачынак і на сейм ў Гродна.
У 1741 г. у
Вялікай Бераставіцы згарэў драўляны касцёл Звеставання Панны Марыі. Пры гэтым
пажары была пашкоджана частка новага двару Мнішкаў. Але гасцінны дом быў
адноўлены ў мурах. У 1742 г. Юзаф Мнішак прыняў пасаду кашталяна Кракаўскага і
па стану здароўя не мае магчымасць наведаць Вялікую Бераставіцу. Ён знаходзіцца
ў замку Лашкі Мураваныя (Львоўская вобл.) і там прымае рашэнне аднаўляць у
мурах касцёл Звеставання Панны Марыі ў Вялікай Бераставіцы. Справу бацькі
прадоўжыў яго сын Ежы Аўгуст Вандалін (1715 – 1778), маршалак надворны каронны,
які завершыў будаўніцтва касцёла ў Вялікай Бераставіцы і стаў ініцыятарам
надання Магдэбургскага права гэтаму мястэчку. Новы двор Мнішкаў быў перададзены
Вялікабераставіцкаму касцёлу, тэрыторыя якога павялічылася. У другой палове ХVІІІ ст.
пры касцёле былі адкрыты парафіяльная школа, шпіталь і майстэрні на рэлігійныя
патрэбы парафіі.
У ХІХ ст.
частка сядзібы Мнішкаў належыць Касакоўскім, уладальнікам Вялікай Бераставіцы і
пакравіцелям старога касцёла. У ХХ ст. пасля Другой Сусветнай вайны касцёльная
маёмасць прыйшла ў заняпад.
