Пабудавана царква ў гонар Пакрова Прасвятой Багародзіцы. Гісторыя будаўніцтва царквы пачалася вясной 1864 года. 22 мая ў будынку Губернскага Праўлення адбылося першае пасяджэнне
Часовага Губернскага Камітэта па будаўніцтве праваслаўных цэркваў у Гродзенскай
губерні. Было вырашана стварыць у кожным павеце павятовыя Камітэты па
будаўніцтве праваслаўных цэркваў і абавязаць іх на працягу 1864 года правесці
абследаванне ўсіх праваслаўных храмаў і распрацаваць праекты на іх рамонт ці на
пабудову новых храмаў, калі існуючыя знаходзяцца ў непрыгодным стане.
28 верасня губернская камісія ў складзе
Старшыні павятовага Камітэта па будаўніцтве праваслаўных храмаў генерал-маёра
Прасолава, Пратаірэя Гродзенскага сабора Антонія Шамеціла, губернскага
архітэктара І.Міхаэліса, павятовага спраўніка і ўчастковага чыноўніка наведалі
Алекшыцы і абследавалі мясцовую царкву і парафіяльныя будынкі, якія адносяцца
да яе. Камісія ўстанавіла (на мове дакумента):
“…Деревянная церковь совершенно ветхая,
находится в поле в 1 1/2 верстах за селением и в 2-ух верстах от почтового
тракта…
…Иконостас
оказался ветхий, простой работы, … старинной формы, почему и следует сделать
новый…
…Прихожан
считается мужского пола 555 и женского 578, а всего 1133 душ…
Павятовы Камітэт па будаўніцтве цэркваў прыняў
рэкамендацыю будаваць “новый храм при самом почтовом тракте на виду проезжающих
близ почтовой станции”. Камітэт даручыў архітэктару І.Міхаэлісу распрацаваць
праект і скласці каштарыс выдаткаў на будаўніцтва каменнай царквы і асобна – на
рамонт дома для свяшчэнніка, рамонт і будаўніцтва жылых і гаспадарчых пабудоў
для іншых служыцеляў царквы.
На будаўніцтва храма было прадугледжана
выкарыстаць 17 519 штук цэглы, 143 квадратных сажні “листового железа на
покрытие шпиля, главы и 4 крестов” і гэтак далей.
Зазначым яшчэ раз,
што ў Алекшыцах быў храм, пабудаваны з дрэва, які знаходзіўся, па некаторых
звестках, за в. Жукевічы, па іншых – недалёка ад панскага маёнтка. Гісторыя
папярэдняга Алекшыцкага храма звязана з імем Ганны Міхайлаўны Масальскай, якая
ў 1620 годзе завяшчала яму “сумы пенезен на церковь заложения Илии Пророка в
ымении Олексичах у повете Городенском лежачее, где их милость панове родичи мои
в церкови лежат”.
27 студзеня на імя Гродзенскага Губернатара
паступіла прашэнне ад членаў царкоўнага Камітэта Алекшыцкай царквы Якава
Кажухоўскага, Івана Радзевіча і Мікалая Бароўскага, якія, па даручэнні
парафіян, хадайнічалі аб іншым месцы для пабудовы царквы: “… там, где лет
восемьдесят, а может и больше тому существовала древняя православная церковь.
Но время стёрло на земле её след … , а только предание ещё живёт в народе …
Местность, которую указывают люди, самая великолепная … Это для наших прихожан
будет бесценная память и утешение, что столько лет почти забытая старина …, как
бы в награду достанется им, которую они и их дети сумеют оценить …”
Месца, аб якім ідзе гаворка ў дакуменце, нам
не ўдалося ўстанавіць. Але само прашэнне ў тым, цяпер далёкім 1865 годзе, не
было пакінута без увагі.
Тэрмінова збіраецца Гродзенскі павятовы
Камітэт, каб разгледзець абгрунтаванне алекшыцкіх парафіян. Тлумачэнні даваў
Стацкі Саветнік, Губернскі архітэктар І.Міхаэліс. Архітэктар у сваім
выступленні адзначыў, што на ўчастку, які прапануюць пад храм члены царкоўнага
Савета, балоцісты грунт, а, значыцца, пад фундамент каменнага будынка царквы
прыйдзецца забіваць слупы, а гэта абыдзецца больш за тысячу рублёў.
Па-другое, будынак
царквы будзе засланяцца будынкам паме-шчыцкага маёнтка і дрэвамі, якія растуць
навокал яго. А пры пабудове цэркваў, асабліва за казённы кошт, рэкамендавана іх
будаваць на відным месцы, ды і самі прыхаджане падчас паездкі камісіі 20
студзеня ў Алекшыцы адобрылі месца, абранае пад царкву.
Па-трэцяе,
паколькі той участак балоцісты, таму ўвосень і вясной, а таксама і летам пасля
дажджу дабрацца парафіянам да царквы будзе складана, асабліва ў сялянскім
абутку…
Камітэт прыняў рашэнне: першапачатковае месца
выбрана камісіяй правільна, з улікам асаблівасцей грунту, кліматычных умоў і навакольнага
асяроддзя.
Значная падзея адбылася ў Алекшыцах 2-га
сакавіка. Ва ўрачыстых абставінах у будынку старога храма члены царкоўнага
Савета Алекшыцкай царквы над Святым Евангеллем пакляліся, што падчас
будаўніцтва храма яны будуць аберагаць казённыя і грамадскія грошы,
выкарыстоўваць іх толькі на патрэбы царквы. У падпісанай імі “Присяге
(клятвенном обещании)” пазначаецца: “Я, нижеподписанный, обещаю и клянусь
Всемогущим Богом, пред Святым Его Евангелием в том, что я … по чистой моей
совести и чести, без пристрастия и собственной корысти тщательно буду стараться
и усердствовать ко благу церкви… Если я иначе поступлю, как нерадеющий о благе
Церкви и общественности, в коем моё собственное заключается, пусть подвергнут
меня нареканию собратия мои, и в будущем отвечу пред Богом и Страшным Судом
Его…”
Присягу выполнили:
Иван Фёдоров Улейчик, Николай Базылёв Боровский, Семён Адамов Микитин, Адам
Яковлев Левончук, Григорий Астапов Масловский, Иван Михайлов Довгель, Иван
Семёнов Радзевич, Яков Иванов Кожуховский.
18 красавіка ў старой Алекшыцкай царкве народу
было многа. Пасля заканчэння службы свяшчэннік Антоній Кавалеўскі аб’явіў, што
23 красавіка будзе ўрачыстае набажэнства, прысвечанае асвячэнню першага каменя
ў фундаменце новай царквы.
23 красавіка ў Алекшыцах
пры вялікай колькасці прыхаджан прайшло ўрачыстае набажэнства, прысвечанае
закладцы фундамента новай царквы. У набажэнстве прымалі ўдзел свяшчэннікі
суседніх прыходаў і Благачынны Лашанскай акругі.
Як ужо адзначалася, будавацца ва ўсе
часы было няпроста, тым больш у той далёкі час. І не дзіўна, што 10 чэрвеня
свяшчэннік Алекшыцкай царквы Антоній Кавалеўскі звярнуўся з пісьмом-скаргай у
павятовы Камітэт па будаўніцтву цэркваў. У ёй гаварылася, што ўладальнік
маёнтка Алекшыцы памешчык Ігнацій Завістоўскі абяцаў адпусціць на будаўніцтва
царквы 100 штук сосен, а адпусціў толькі 97, хаця грошы спагнаў за ўсе 100
штук. Дроў на абпальванне вапны няма. З дзяржаўнага лесу на будаўніцтва царквы
казна нічога не выдзеліла, а памешчыкі прадаваць драўніну не хочуць.
Прыха-джанне сабралі 150 рублёў і купілі 50 бочак гатовай вапны ў Крынках, бо
меркавалася, што фундамент удасца зрабіць да канца, а тут мясцовыя ўлады сталі
забіраць мужыкоў з коньмі і валамі на іншыя работы: вазіць лес на будаўніцтва
канцылярыі ў Масалянах і школы ў Лашы. А тут яшчэ падатак за зямлю з прыхода
сталі патрабаваць. Словам, праблемы, праблемы…
30 чэрвеня І.Міхаэліс з Лашанскім
Благачынным Ануфрыем Шамеціла пабывалі ў Алекшыцах і адзначылі, што “…фундамент
под всю церковь и её цоколь окончены, имеется заготовленного материала: кирпича
20000, извести четыре кубических саженей и лесного материала в третьей части
противу сметного исчисления и всего произведено и заготовлено на тысячу пятьсот
рублей… ”.
Атрымаўшы высокую ацэнку сваёй дзейнасці ад
прадстаўнікоў павятовага Камітэта, царкоўны Савет праз дзень ужо адправіў сваіх
прадстаўнікоў у Гродна за чарговай фінансавай падтрымкай. Пакуль яшчэ было
гарачае лета, можна было пачынаць работы па ўзвя-дзенню сцен. А яны былі
дарагімі. І гэта добра разумеў царкоўны актыў, таму спяшаўся заручыцца
фінансавай падтрымкай.
І ўсё тыя ж праблемы з лесаматэрыяламі… І зноў
просьбы ў павятовы Камітэт… Што і казаць, настойлівасці членаў царкоўнага
Савета і свяшчэнніка Антонія Кавалеўскага можна па-добраму пазайздросціць: яна
дае вынікі. Губернскі Камітэт па ўзвядзенні цэркваў вы-дзеліў лес на дровы для
абпальвання вапны ў Клышаўскім казённым участку Саколкаўскага павета. А вось
“строевого леса” на будаўніцтва Алекшыцкай царквы з гэтага казённага ўчастка
адпусціць немагчыма… Таму што значная колькасць лесу запланавана на будаўніцтва
Галынкаўскага, Малабераставіцкага, Алекшыцкага і Крынкаўскага народных
вучылішч, а таксама будаўніцтва жылых і гаспадарчых пабудоў для трох парафій.
Алекшыцкая парафія чамусьці не ўвайшла ў іх лік.
Але, як кажуць у народзе, свет не без добрых
людзей. З Гродна паведамілі: памешчык Эйсмант ахвяраваў бескарысна на
будаўніцтва царквы 200 штук будаўнічага лесу. (Прадбачу кпіны з боку некаторых
лю-дзей: падумаеш, ахвяраваў 200 штук… Напэўна, меў многія гектары лесу… Колькі
было гэтага лесу ў Эйсманта, сёння ніхто не ведае… Але ж памешчык І. Завістоўскі
не ахвяраваў лес, а прадаў яго. Мелі лес графы Біспінг (Масаляны) і Ельскі
(Гольні), памешчык Дзяконскі (Краснікі) і іншыя.
1866 год
25 красавіка на будаўніцтве храма зноў
закіпела работа. 8 каменшчыкаў і 12 чорнарабочых прыступілі да ўзвядзення сцен царквы.
Бацюшка клапоціцца, каб набыць ліставое жалеза (прасцей кажучы – бляху для
даха), кованыя жалезныя дэталі, якія будуць выкарыстаны для звязкі пры
ўстаноўцы крокваў і гэтак далей.
…Грошай на будаўніцтва царквы не хапала… І тут старажылы ўспомнілі, што
гадоў 45 назад, калі ўладальніцай Алекшыцкага маёнтка была графіня Вікторыя
Юндзіл, яны звозілі з навакольных зямель каменне для пабудовы новай царквы. Але
потым планы памяняліся, была адрамантавана драўляная царква, а каменне так і
засталося ляжаць нявыкарыстаным. А неўзабаве памяняліся ўладальнікі маёнтка
Алекшыцы: яго купіў у Вікторыі Юндзіл Ігнацій Завістоўскі. Новы гаспадар хутка
знайшоў прымяненне добраму будаўнічаму матэрыялу і выкарыстаў яго па свайму
разуменню на свае патрэбы. Па даручэнні царкоўнага Савета і парафіян з просьбай
да Гродзенскага Губернатара “…дапамагчы спагнаць з памешчыка І.Завістоўскага
кошт выкарыстаных для сваіх мэтаў камянёў” звярнуўся член царкоўнага Савета (і,
напэўна, найбольш мужны чалавек, які не баяўся панскай помсты) Іван Радзевіч. У
прашэнні адзначалася, што 45 гадоў назад і пазней, калі выкарыстоўваліся тыя
камяні, якія былі звезены сялянамі, “в тогдашнее время никто из живущих не
осмелился сказать слова против помещика, потому что были его крепостными…
Теперь же крестьяне деревень Алексич и Жукевич совместно с церковным Советом
возложили на меня обязанность просить Ваше Высокопревосходительство дабы
благоволено было взыскать с помещика Игнатия Завистовского законную сумму за
сто кубов камня в пользу Новостроящейся в Алексичском приходе церкви…”
Губернатор даручыў губернскаму Камітэту
па будаўніцтву цэркваў сумесна з павятовым Камітэтам разабрацца з атрыманай
скаргай. Праз некаторы час створаная камісія інфармавала Губернатара, што
“…через опрос крестьян и сторожилов выяснено, сколько свезено камня, крестьяне
положительно не знают, а полагают, что около ста сажней. Священник Олекшицкой
церкви А. Ковалевский, состоящий при оной с 1824 года … поясняет, что камня
заготовлено было сто сажень… в настоящее же время кубический сажень камня с
подвозкой стоит 10 рублей…”
У лістападзе 1871 года будаўніцтва Алекшыцкага
праваслаўнага храма было завершана. Ён быў асвечаны ў гонар Пакрова Прасвятой
Багародзіцы. З тых часоў верна служыць гэтая духоўная абіцель маральнаму
выхаванню паствы, радуецца з’яўленню на свет немаўлят, праводзіць на вечны
спакой памёршых: і тых, хто знаходзіў успакаенне душы пад яе купалам, і тых,
хто ў сваім жыцці абмінаў яе. Царква дзейнічае.
Бібліяграфія:
1. Вялікая
Бераставіца і ваколіцы / галоўны рэдактар Уладзімір Шпарло — Брэст: ТАА
“Рэкламна-інфармацыйнае агенцтва “Вечерний Брест», 2011. — 96 стар.: ил.
2. Збор
помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Гродзенская вобласць / АН БССР, Ін-т
мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору; Рэд. Кал.: С.В. Марцэлеў (гал. рэд.)
і інш. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 371 с.: іл.
4. Кулагін, А.М.
Праваслаўныя храмы Беларусі / А. М. Кулагін; фатограф А.Л. Дыбоўскі. — Мінск:
Бел.Энцыклапедыя імя П.Броўкі, 2008. — 488 с.: іл.
6. Пацэнка, М. Алекшыцкая царква Пакрова Прасвятой Багародзіцы /
Мікалай Пацэнка // Серыя: помнікі гісторыі і культуры Бераставіччыны. — г.п.
Вялікая Бераставіца., 2009. — 16 с.
7. Пацэнка, М. 150 гадоў таму:
царкоўныя перамены / Мікалай Пацэнка // Бераставіцкая газета. — 2017. — 1
ліпеня (№ 51). — С. 11.